توریسم
گردشگری به مجموعه فعالیتی اطلاق می شود که در جریان مسافرت یک گردشگر اتفاق می افتد. این فرایند شامل هر فعالیتی از قبیل برنامه ریزی سفر، مسافرت به مقصد، اقامت، بازگشت و حتی یادآوری خاطرات آن نیز می شود. همچنین فعالیت هایی را که گردشگر به عنوان بخشی از سفر انجام می دهد نظیر خرید کالاهای مختلف و تعامل میان میزبان و مهمان را نیز در بر می گیرد. به طور کلی می توان هرگونه فعالیت و فعل و انفعالی را که در جریان سفر یک سیاحتگر اتفاق می افتد را گردشگری تلقی کرد.
توریسم یا گردشگری که هم اکنون به شکل گسترده و فراگیری مدنظر است در واقع پدیده ای است که آغاز آن به اوایل قرن نوزدهم باز میگردد.در این بین گردشگری به عنوان راهبردی مناسب برای توسعه برخی از مناطق به شمار می رود.( سقایی،۱۳۸۸)
گردشگری به عنوان یکی از عظیم ترین صنایع دنیا با بسیاری از بخش های اصلی اقتصاد جهانی ارتباط دارد و هر پدیده ای نظیر گردشگری که با ابعاد اقتصادی-فرهنگی-اجتماعی و زیست محیطی زندگی بشر به شکل پیچیده ایی در ارتباط بوده و بر تولید و ارائه خدمات متکی باشد به آسانی قابل تعریف نیست. ساده ترین تعریف از گردشگری را به صورت زیر بیان کرده اند :
“گردشگری صنعتی است که موجب میگردد تا افراد برای مدتی از خانه خود خارج شده و جهت بازدید از دیگر نقاط جهان به سفر بپردازند و در طول سفر نیز نیازهای پذیرایی و اقامتی آنها برطرف مینماید”(اولادی،۱۳۸۵)
یکی از بهترین تعاریف برای توریسم در سال ۱۹۸۲ توسط Mathieson&Wall ارائه شد توریسم عبارت است از حرکت موقتی افراد به مکان هایی خارج از محل سکونت و کارشان که طی اقامت در آن مکان کارهای روزمره را تعطیل میکنند و در آنجا امکانات رفاهی جهت براوردن نیازهای آنان فراهم است.(بهشتی آل آقا، ۱۳۷۷)برای کلمه توریسم که معادل آن در فارسی گردشگری می باشد و صاحب نظران در سطح جهان تعاریف متعددی از آن ارائه داده اند. WTOتعریف توریسم را چنین ارائه می دهد، توریسم شامل فعالیت های مسافرتی به نقاطی خارج از محیط معمول زندگی و ماندن در این نقاط می باشد که به منظور اهداف تفریحی، تجارت ، یا دیگر اهداف صورت می گیرد که مدت آن هم بیش از یکسال نباید باشدAyotte,Alexandraleigh,2009). ( بر پایه چنین تعاریف گسترده ای صنعت توریسم شامل تمام فعالیت های اقتصادی-اجتماعی می¬شود که به طور مستقیم یا غیر¬مستقیم در ارائه خدمات به گردشگران نقش دارد.بیش از ۱۸۵ فعالیت اقتصادی که ارتباط تنگاتنگ با صنعت توریسم دارد طبق استاندارهای سازمان جهانی توریسم فهرست بندی شده است که شامل بخش¬هایی مانند حمل¬و¬نقل، هتل¬ها، رستوران¬ها، مراکز تفریحی و فرهنگی، بانک¬ها می¬شود. (Dabour,2003)
انواع توریسم
توریسم را بر اساس فاکتورهایی ازقبیل انگیزه سفر،روش مسافرت،تسهیلات مورد نیاز،نوع استفاده از منابع،جاذبه های مد نظر و فاکتورهای دیگر از این قبیل طبقه بندی نموده اند و نویسندگان مختلف هرکدام تعریف خاصی از انواع توریسم ارائه نموده اند.(آقاخانی ،۱۳۸۶)
توریسم معمولی
آن دسته از فعالیت های توریستی را شامل می شود که با اهداف مختلفی صورت می گیرد و می توان آن را در ۷ دسته فرعی طبقه بندی کرد:
۱. توریسم تاریخی و باستانی : با اهداف آشنایی با بناها و آثار تاریخی و باستانی شهرها و کشورهای مختلف صورت می پذیرد.
۲. توریسم زیارتی و مذهبی : با اهداف زیارت اماکن مذهبی صورت می گیرد مانند سفر به مکه، مشهد.
۳. توریسم فرهنگی :دو تعریف اساسی از توریسم فرهنگی توسط WTO ارائه شده است:
این نوع توریسم انجام هرگونه سفر با انگیزه های فرهنگی مانند تورهای مطالعاتی و اجرای تورهای فرهنگی و هنری،بازدید از جشنواره ها و حضور در جشن ها، مکان های بروز حوادث تاریخی،بازدید از مکان های فرهنگی، موزه ها،مطالعه طبیعت و همچنین سفرهای زیارتی را در بر می گیرد.
در مقابل مفهوم گسترده تر این نوع توریسم کلیه سفرهای انسان را شامل می شود به این دلیل که فرهنگ یک مسئله درونی است. هر سفری نیز به نوعی افزایش سطح فرهنگ فردی وکسب اطلاعات جدید را به همراه دارد.(۲۰۰۰ ,Pedersen)
درتوریسم فرهنگی هدف توریست دیدار از مراسم،خصوصیات،شعایر و نمودهای فرهنگی جامعه میزبان است. ( زاهدی.۱۳۸۵ )
۴. توریسم ورزشی : برخی از جهانگردان برای رهایی از زندگی یکنواخت و سراسر کار در جستجوی زمان و مکانی هستند تا ملزم به انجام تمرینات ورزشی شوند.عده ای هم برای بازدید از رویدادها و مسابقات ورزشی عزم سفر می کنند مانند المپیک و جامهای جهانی.( زاهدی.۱۳۸۵ )
۵. توریسم تخریب و فاجعه : بسیاری از کشورها آثار تخریب ناشی از زلزله،طوفان دریایی و یا سیل و جنگ را حفظ کرده اند و گردشگران را به بازدید از این مناطق دعوت می کنند. مثل کشور ژاپن که برخی از نقاط تخریب شده ناشی از بمب اتمی را حفظ نموده وبه نمایش گذاشته اند.(آقاخانی،۱۳۸۶ )
۶. توریسم درمانی : این نوع توریسم دربرگیرنده فعالیت ها و برنامه هایی است که به منظور بهبود وضعیت جسمی وروحی یک فرد یا گروهی از افراد صورت می گیرد. برای نمونه گروه های یوگا، کلینیک های درمان اعتیاد و سم زدایی را می توان نام برد. ( ۲۰۰۱ ,D.B ,Weaver)
7. توریسم مطالعاتی : به هرگونه سفر که به منظور گذراندن دوره های آموزشی وافزایش سطح دانش افراد صورت گیرد اطلاق می شود.این سفرها می تواند در زمینه های آشپزی، گیاه شناسی، انسان شناسی،جانور شناسی و… صورت گیرد.(آقاخانی. ۱۳۸۵ )
۸. توریسم تجارتی : این نوع توریسم شامل هر شکلی از سفر با مقاصد توریستی با انگیزه انجام کار و تجارت و دستیابی به یک هدف تجاری می باشد.اغلب اوقات توریسم تجارتی با افزایش تقاضا به منظور ارائه تسهیلات و امکانات با کیفیت بالا همراه است و بسیار پر تقاضا می¬باشد.(۲۰۰۱,D.B,Weaver )
9. توریسم روستایی : این نوع توریسم برخواسته از علاقه گردشگران به افزایش آگاهی در مورد فرهنگ ها و فعالیت های افراد روستایی در مزارع می باشد و ویژگی منحصر به فرد این توریست این است که گردشگر تمایل به زندگی در داخل دهکده و معاشرت با افراد محلی دارد و در فعالیت های آنان مانند کشاورزی و یا ماهیگیری مشارکت می نماید.
توریسم طبیعت گرا
آن دسته از فعالیت های توریستی را شامل می شود که مستقیماً با منابع و جذابیت های طبیعی سر و کار دارد و می توان آن را در ۶ طبقه فرعی طبقه بندی کرد :
۱. توریسم ساحلی : این نوع توریسم با تفریحی شدن سواحل دریای مدیترانه، موزه کارائیب،قسمت هایی از اقیانوس آرام و آسیای جنوب شرقی ارتباط نزدیک دارد.
۲. توریسم ماجراجویانه : نوعی از توریسم است که تا حدودی با خطر ملازمه دارد و فعالیت فیزیکی و مهارت های ویژه ای را می طلبد.نمونه هایی از این نوع توریسم عبارتند از: اسکی روی آب، کوهنوردی،دریانوردی
۳. توریسم مصرفی : در کلیه انواع توریسم به طور عام، عامل مصرف وجود دارد.ولی توریسم مصرفی اشاره به فعالیت هایی دارد که به مصرف و آسیب رسانذن به منابع طبیعی می انجامد.متداول ترین نوع توریسم مصرفی شکار و ماهیگیری است.
۴. توریسم محصور : منظور از توریسم محصور آن نوع از توریسم است که عواملی از محیط زیست طبیعی را تحت شرایط خاص و کنترل شده نگهداری می کنند و معرض دید توریست قرار می دهند، مانند باغ وحش ها، آکواریوم، قفس های پرندگان و باغ های بوتانیک
۵. توریسم سلامت : آن نوع توریسم است که با فعالیت های بهداشتی و درمانی مرتبط می شود و مورد توجه توریست هایی قرار می گیرد که به خواص درمانی منابع طبیعی توجه دارند مانند چشمه های آب گرم،گیاهان دارویی، سواحل لجنی و گل های درمانی.
۶. اکوتوریسم : منظور از اکوتوریسم که از دو واژه اکولوژی و توریسم مشتق شده است آن نوع از توریسم است که با محیط های طبیعی و بکر و دست نخورده و همچنین نواحی حفاظت شده مرتبط می شود.اکوتوریسم به حفظ اکوسیستم کمک می کند و برای منابع طبیعی و ارزش های بومی جوامع محلی، احترام و ارزش قائل است.(زاهدی، ۱۳۸۵)
اثرات مثبت ومنفی توریسم
صنعت توریسم برای کشورهای در حال توسعه، به لحاظ مادی از جاذبه های فراوان برخوردار است ولی این صنعت اثرات زیانباری بر مسائل اجتماعی،اقتصادی و محیطی نیز به همراه دارد.
اثرات مثبت توریسم
باتوجه به تجزیه و تحلیل لیندبرک و بو اثرات مثبت توریسم را می توان به صورت زیر بیان نمود:
• توریسم در سطح ملی ایجاد اشتغال می کند این اشتغال به طور مستقیم هم مربوط به خود توریسم و هم مربوط به سایر بخش های مرتبط با آن می باشد.
• صنایع سودآور محلی را توسعه می بخشد و در سطح محلی از طریق احداث رستوران، هتل، سیستم حمل و نقل، صنایع دستی به منطقه رونق می بخشد.
• سبب بهره مندی سودمند از اراضی می شود و باعث می شود گستره بزرگی از اراضی با پوشش طبیعی باقی بماند.
• چنانچه توریسم خوب هدایت شود می توان به عنوان مکانیسمی برای خودگردانی منطقه و در نتیجه ابزاری برای حفاظت از میراث طبیعی به شمار آید.
• به دلیل دست آوردهای ملموس خود وسیله ای برای متفاعد کردن مسئولین دولتی و عموم مردم درخصوص اهمیت حفاظت از منابع طبیعی است.(مجنونیان، ۱۳۷۷)
اثرات منفی توریسم
بسیاری از مناطق حفاظت شده در برابر خطرات ناشی از مدیریت نامطلوب و بهره برداری بی رویه توریست مصمون نیست دولت ممکن است برای دستیابی به حداکثر درامد اقتصادی به توسعه غیراصولی دست زند و با ایجاد هتل ها و بزرگراه ها تلاش کند بازدیدکنندگان بیشتری را جلب نمایدکه در این صورت ارزشهای طبیعی منطقه را کاهش داده و در نهایت مناطق طبیعی را به منطقه ای برای استفاده های توریستی تبدیل کند.به طور کلی عدم توجه به رسوم و عادات محلی و در نتیجه سست کردن بنیادی روش زندگی محلی، آلوده نمودن محیط طبیعی، تخریب محیط زیست به دلیل ساختن هتل ها و کاهش تنوع زیستی، عدم توجه به کاربری اراضی، فشار روی محیط زیست از جمله اثرات منفی توریسم در محیط می باشد.(کهرم، ۱۳۷۴)
اثرات مثبت اثرات منفی
بهره مندی از شگفتی های طبیعت آسیب رسانی به اکوسیستم ها
محافظت از منابع طبیعی و پارک های ملی تغییرات منفی در جایگاه فیزیکی و یکپارچگی منطقه
تدریج حساسیت و آگاهی نسبت به سیستمهای اکولوژی توسعه سریع و بی رویه ی تسهیلات رفاهی اکوتوریستها
بهبود مدیریت ضایعات جنگل زدایی و تخریب کوه هابرای ایجاد امکانات رفاهی
افزایش آگاهی های زیست محیطی کندن گیاهان و آسیب رسانی به پوشش نباتی
افزایش گرایش های زیبایی شناختی استفاده از چوب درختان برای افروختن آتش
افزایش زباله ها در محیط طبیعی و تنزل وضعیت کیفی جذابیت های طبیعی
آلودگی آب و خاک و انتقال بیماری ها از انسان به جانوران
آلودگی های صوتی مخل آرامش حیوانات
( زاهدی.ش.۱۳۸۵ )