اکوتوریسم [۱]
اکوتوریسم در ادبیات فارسی طبیعت گردی نام گرفته وگرایش نو و پدیده ای نسبتاً تازه در صنعت جهانگردی است که تنها بخشی از این صنعت را تشکیل می دهد.( رضوانی.۱۳۸۰)واژه اکوتوریسم نخستین بار در دهه ی ۱۹۸۰ توسط هکتور- بالوس- لازکورین[۲] به کار رفت و این تعریف جامع،معتبر و کوتاه تقریباً توسط همگان پذیرفته شده و نخستین بار در دهه ۱۹۸۰ وارد ادبیات توریسم شد.
از سال ۱۹۹۰ اکوتوریسم به عنوان وسیله ای برای توسعه پایدار توسط سازمان های غیر دولتی ، کارشناسان توسعه و مراکز دانشگاهی مطرح و مورد مطالعه قرار گرفت.اکوتوریسم اختصار واژه Ecological-Tourism است که در ادبیات فارسی طبیعت گردی نامیده می شود و تمامی جلوه های طبیعی اعم از جنگل های طبیعی، پارک های ملی و حیات وحش، رودخانه و طبیعت پیرامون آنها و به ویژه کوهسارها و کوهستانها و آبشارها، چشمه های آب گرم، چشمه های طبیعی، ییلاق ها و مناطق ویژه شکار وصید ماهی، دریاچه ها و دریاها، سواحل و کرانه پیرامون آنها، ایستگاهای طبیعی پرندگان مهاجر و بومی و نیز غارهای طبیعی و به ویژه طبیعت بکر درونشان، گستره ی این بخش ازجهانگردی را رقم می زند.( مجنونیان،۱۳۷۷ )
اکوتوریسم شکلی از توریسم بر مبنای طبیعت است که نخست بر روی تجربه و آموزش بر پایه طبیعت تمرکز دارد و از لحاظ اخلاقی باید چنان مدیریت شود که دارای اثرات کم بر طبیعت، غیر مصرفی و جامعه محور باشد. از لحاظ کنترل، منافع و مقیاس، اکوتوریسم غالباً در مناطق طبیعی انجام می پذیرد و باید در حفاظت چنین مناطقی سهیم باشد.( ۱۹۹۹,D.A,Fehhell )
اولین تعریف جامع، کوتاه و معتبر توسط انجمن بین المللی اکوتوریسم در سال ۱۹۹۰ ارائه شد:
” سفر مسئولانه به مناطق طبیعی به منظور حفظ محیط زیست و بهبود اوضاع اقتصادی جوامع محلی ”
همزمان با کسب آگاهی و تجربه ی بیشتر نیاز به یک تعریف جامع و کامل نیز افزایش یافت. بهترین و کاملترین تعریف توسط هانی ۱۹۹۹ ارائه شد: اکوتوریسم سفر به مناطق حساس، بکر،سالم و معمولا حفاظت شده می باشد. اکوتوریسم برای گردشگر یک سفر آموزنده می باشد که درآمد آن صرف حفاظت محل شده و مستقیماً در رشد و توسعه اقتصادی و تقویت سیاسی جوامع محلی تأثیر گذاشته و موجب تکریم فرهنگ های گوناگون و حقوق بشر می گردد.( طالبی.۱۳۸۶ )
طبق تعریفی که IUCN[3] از اکوتوریسم کرده است، اکوتوریسم عبارت است از سفر و بازدید مسئولانه و زیست محیطی به مناطق نسباتاً تخریب نیافته به منظور لذت بردن و تحسین طبیعت و هرگونه اشکال فرهنگی که باعث ارتقاء وضعیت حفاظت و مشارکت های اجتماعی و اقتصادی فعال جامعه محلی می گردد و گردشگران در اکوتوریسم اثر کمی بر طبیعت دارند.(۲۰۰۷,Pbell Zoe & cam )
WTO یا سازمان جهانی جهانگردی، اکوتوریسم را به صورت زیر تعریف می کند:
نوعی از گردشگری که در آن مسافر به مناطق طبیعی (که به نسبت بدون آسیب مانده ) با اهداف مطالعاتی و بهره برداری از مناظر و رستنی های طبیعی و حیات وحش و با توجه به جنبه های فرهنگی هم در گذشته و هم در حال صورت می پذیرد.( امینی نسب، ۱۳۸۱)
Martha Honeg در سال ۱۹۹۹ اصول اصلی در مورد اکوتوریسم را چنین ذکر کرده است :
- سفر به مناطق بکر و تحت حفاظت
- تولید سود مستقیم برای حفاظت از مناطق حفاظت شده
- تلاش در جهت کاهش اثرات مضر توسعه و محدود کردن آسیب های وارده بر اکوسیستم
- تولید درآمد پایدار برای مردم و جوامع محلی
- احترام به فرهنگ بومی و سنت های آنان
- دفاع از حقوق بشر و جنبش های دموکراتیک ( Honeg,1999 )
به عبارتی اکوتوریسم می تواند به عنوان توریسم تفسیری و آموزشی در جایی که احساس حفاظت از طبیعت، درک و تحسین محیط زیست و فرهنگ بومی مناطق مورد بازدید وجود دارد، تعبیر شود.
انواع اکوتوریسم
اکوتوریسم به دو دسته طبقه بندی می شود:
- اکوتوریسم سخت ( Hard)
- اکوتوریسم آسان (Soft)
اکوتوریسم سخت معمولاً شکلی از مسافرت میباشد که خدمات و سرویس دهی در آن بسیار محدود است و معمولاً شامل سفر به نقاط بکر و وحشی و دور افتاده برای مدت طولانی می باشد.تسهیلات اقامتی بسیار محدود است یا وجود ندارد و شامل گروه های بسیار کوچک میشود که بیشتر از ماجراجویان می باشند.
(Ernst,2003 ) اکوتوریسم آسان در نقطه مقابل اکوتوریسم سخت قرار دارد که معمولاً شامل گروه های بزرگتری می باشد که به مکان های قابل دسترسی سفر می کنند و بیشتر از زیبایی های طبیعت و فرهنگ منطقه دیدن می کنند.تسهیلات اقامتی مناسب هم در اختیار گردشگران است. اکوتوریسم آسان منافع اقتصادی بیشتری برای جوامع محلی منطقه مورد بازدید دارد.( Ernst.2003 )
اکوتوریسم سخت معمولاً شامل سفرهایی با اهداف ویژه می شود درحالیکه اکوتوریسم آسان شامل سفرهای چند منظوره می باشد.اکوتوریسم سخت بر مبنای تجربیات فردی است ولی اکوتوریسم آسان بر تفسیر تأکید دارد. مدت زمان سفر در اکوتوریسم سخت طولانی است درحالیکه در اکوتوریسم آسان کوتاه می باشد.
( Alampay & Libosanda.2004 )
گونههای مختلف طبیعتگردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابانگردی، دامنهنوردی، مردمشناسی، طبیعت درمانی، صید و شکار “در مواردی جاذبه های اکوتوریسم با ژئوتوریسم در تداخلند اما در اکوتوریسم آموزش زمین شناسی در فعالیتها مورد نظر نمی باشدو توجه خاص به طبیعت زنده و جاذبه های آن است”.
اهداف اساسی اکوتوریسم
اکوتوریسم ایدهای است برخاسته از تلاقی دو روند مستقل حفاظت از یک سو و صنعت گردشگری از سوی دیگر. در تعریف اکوتوریسم اهداف حفظ محیط زیست کاملاً لحاظ شده است، ضمن اینکه در نظر گرفتن مشارکت جوامع محلی و توسعه اقتصادی می تواند برای توسعه مهم بوده و مشارکین می توانند مجری طرح و برنامه اکوتوریسم باشند.
راه های زیادی وجود دارد که می توان از آن برای حفاظت از محیط زیست استفاده نمود از جمله:
- اکوتوریسم می تواند برای مناطق تحت حفاطت منبع درآمد خوبی باشد.
- اکوتوریسم می تواند در جوامع محلی و نواحی حفاظت شده پیرامون آن اشتغال زایی نموده و در این نواحی انگیزه اقتصادی ایجاد کند.
- اکوتوریسم می تواند از نظر زیست محیطی بازدیدکنندگان را آموزش دهد.
- اکوتوریسم می تواند دلیلی برای حفاظت محیط زیست بوده و منطقه حفاظت شده بیشتر تحت حمایت قرار گیرد.
به طور کلی هدف برنامه های اکوتوریسم محدود نمودن و به حداقل رساندن تأثیرات منفی گردشگری طبیعی است.(درام، ۱۳۸۸)
[1] . Ecological Tourism
[2] . Hector -Ceballos-Lascarian
[3] . International Uhion for The Conservation of Nature